АРХЕОЛОГИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСТАРЫ

Қызылорда облысы әкімдігінің қолдауымен 2014 жылдан бастап өңірде археологиялық қазба жұмыстары жүйелі түрде жыл сайын жүргізіліп келеді. Қазба жұмыстарының нәтижесімен әр түрлі кезеңдермен мерзімделетін тұрғын үйлердің орындары, маңызды құрылыс нысандары, қыш, құмыра күйдіретін пештер, кесенелер табылып, бірқатар нысандар консервацияланды.

Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі Ғылым комитеті және Халықаралық гранттар есебінен де археологиялық зерттеулер атқарылды  

2022 жылы «Ұлттық рухани жаңғыру» ұлттық жобасы, «Аманат» партиясының «Өзгерістер жолы: әр азаматқа лайықты өмір» сайлауалды бағдарламасының Жол картасына сәйкес  облыстық бюджет есебінен ежелгі Бәбіш мола, ортағасырлық Жанкент, Сығанақ қалашықтарында археологиялық зерттеу жұмыстары жүргізілді.

Археологиялық зерттеулерді ұйымдастыру барысында Заңның 33,34 баптары мен «Археологиялық жұмыстарды жүзеге асыру қағидалары мен шарттарын бекіту туралы»  Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрінің 2020 жылғы 17 сәуірдегі № 95 бұйрығында көрсетілген талаптар басшылыққа алынып, қазба маусымы аяқталғаннан кейін ғылыми есептер және табылған жәдігерлердің тізбесі  уәкілетті органға жолданды.    Сонымен қатар, экспедиция жетекшілерімен алдын-ала қазба салынатын нысандар анықталып, ғылыми жобалар әзірленіп, бекітілді.

Биылғы қазба маусымында ескерткіш туралы деректер, библиографиялық материалдар өңделді, қазба салынатын нысандар алдын ала анықталды. Далалық қазба жұмыстары жүргізіліп, Ұлттық мемлекеттік ғылыми-техникалық сараптама орталығынан (ҚР БҒМ, Алматы қ.,) тіркеуден өткен ғылыми есептер қабылданды.

Облыстық бюджет есебінен жүргізілген қазба жұмыстары

ЖАНКЕНТ ҚАЛАШЫҒЫ (ҮІІ-ХІ ғ.ғ.)

СЫҒАНАҚ ҚАЛАШЫҒЫ (Х-ХҮІІІ ғ.ғ.)

Қазақ халқының тарихында Сығанақ қалашығы Қыпшақ хандығының, одан соң Ақ орданың астаналары, Көшпелі өзбектер ханы Әбілқайырдың басқару ордаларының бірі атанған қала. Сығанақтың «Қыпшақ даласының айлағы» деп аталуы әйгілі Ұлы Жібек жолы бойындағы қаланың шаруашылығы мен әлеуметтік-экономикалық әлеуеті жоғары деңгейде дамығандығын аңғартады. Қазба жұмыстарын «Мәдени мұра» ғылыми-зерттеу орталығы» ЖШС (жетекшісі С. Мұрғабаев) атқарған. Сонымен қатар, экспедицияға Қ. Ясауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университетінің, Отырар қорық музейінің ғылыми қызметкерлері қатысты. Бақылау жұмыстарын атқару үшін мекеменің инспекторы Ғ. Абдукаримов қатысты.

Сығанақ қалашығындағы жұмыстар техникалық ерекшелікке сәйкес атқарылып, қазба 3 нысанға салынды. Осы жылғы қазба маусымы орталық көше бойындағы құрылыс нысандарына және қорғаныс қабырғасына жанама жатқан нысанын ашуға бағытталды. Сонымен қатар, қалашық топырағының жер асты ыза суларының  әсерін ескере отырып, биылғы жылы алғаш рет ультрадыбыс арқылы жер астындағы тығыз құрылыс орындарын анықтайтын георадар құрылғысы қолданылды және де ол үлкен нәтижелер берді деп толық айтуға болады.

         1-қазба орталық көше бойындағы 2021 жылы қазылып, үстіне шатыр орнатылған қазба нысанына жалғастырылып жүргізілді. Қазба көлемі 100 шаршы метрді құрады. Қазба көрсеткендей бұл нысан тұрғын үй орны екені анықталды. Себебі, онда ауланың сыртқы қабырғасы мен 2 жатын бөлменің орны ашылды. Бірінші бөлменің көлемі 2,46х4,23, екіншісі 3,72х4,20. Алайда, жер асты ыза суларына байланысты аршылған бөлмелердің кірпіштер мен қабырғалары сақталмаған.

2- қазба қаланың оралық көше бойындағы шағын төбе орнында жүргізілді. Көлемі 10х10 м. Ең алдымен таңдалып алынған қазба нысанының топографиялық және құрылымдық жобасы алынды. Қазба нәтижесінде бұл нысан тұрғын үй орны екені анықталып, бұл жерде де 2 бөлменің  орны аршылды. Бөлмелерді тазалау барысында ташнау, хумдардың бөлігі және тандыр пештердің орны ашыылды. Сонымен қатар, керамикалық ыдыстардың кешені мен жануарлардың сүйектері табылды. Бұған қарағанда, бұл бөлмелер шаруашылық мақсатта пайдаланылған.

3- қазба қамал қабырғасының ішкі құрылымын анықтау мақсатында салынды. Қазба шығыс қақпадан солтүстік-батысқа қарай 40 м жерде, қақпаның сол қапталында қамал қабырғасына жанама  жатқан жерге 10х8 м көлемде жүргізілді. Георадар құрылғысы арқылы қазбаның алғышарты жасалып, белгілі бір құрылыс нысандарының бар екені анықталды. Бұл қазба айтарлықтай үлкен нәтиже берді. Себебі, үлкен қыш күйдіретін пештердің шеберханасы  аршылып, тазартылды. Бұған дейін қалашықта пештердің орны анықталмаған болатын. Жалпы 3 пештің және қамбаның  орны толық тазаланып, оның үстіне жауын-шашыннан қорғайтын жабындылар орнатылды. Пештер екі камерадан тұрады, бірінші камера от жағуға арналса, екіншісі саз ыдыстарды күйдіруге арналған. Пештерден алынған ыдыстардың құрамы, жасалу технологиясын анықтау мақсатында Түркияның «REDEVIO AR-GE BILGI VE OPERASYON TEKNOLOJILIRI» зертханасында сараптама жасалынып, нәтжесінде саз ыдыстар ХҮІІ-ХҮІІІ ғасырларға жататыны және 900^○ С күйдірілгені белгілі болды.

Биылғы қазба маусымында Сығанақ қалашығынан 45 дана жәдігер табылған және майда керамика сынықтарының кешені табылды. Оның ішінде өрнектелген саз ыдыстардың ернеулері, тостақан сынықтары, тегене бөлігі, майшам мен екі тұтқалы ыдыс (түбі сынған).