Сырлытам кесенесі
Мекен жайы: Қармақшы ауданы, Көмекбаев ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 106,5 шақырымда орналасқан
Ақпарат қосылу\жаңартылу күні: 26.07.2017
Құжаттама: жүктеп алу
Жалпы ақпарат:
Сырлытам кесенесі, ХІІ-ХІІІ ғ. ғ.
Маңызы:
Республикалық маңызы бар тарихи-мәдени ескерткіш
Сырлытам кесенесі, ХІІ-ХІІІ ғасырлар
Қызылорда облысы, Қармақшы ауданы, Көмекбаев ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 106,5 шақырымда орналасқан
(N 43°56'25,1'' E 062°44'32,6'')
Сырлытам күмбезі бетшелі-күмбезді, бір камералы құрылысқа жатады, өлшемдері 12х10,5 м, жарықтың бұрыштарына бағытталған. Ескерткіштің жалпы биіктігі күмбезбен бірге 13 м құрайды. Салмақ түсетін қабырғаларының қалыңдығы әр түрлі болып келеді – солтүстігіндегі 2 м, батыс және шығысындағы 1,5 м, оңтүстігіндегі 1м. Кесененің оңтүстік және солтүстік жағында терең қуыстары бар екі есігі бар. Кіреберістер жалпақ жарма есіктермен (1,5 м) жабылған. Биіктігі 7,5 м бетшенің оңтүстік секторға бағытталған призмалы корпусқа жазылған, пішіні 3,5х2,2м терең қуысы бар, айқышты қабырғада кірме ойығы бар сүйір аркасымен жабылған порталды терең қуысы бар. Төрт бұрышты сыртқы периметрі бойынша ауданы 10,5х10,5.
Күмбез шатырлы, кесене күйген кірпіштен тұрғызылған. Күмбезі екі қабат. Ішкі беті жартылай спиральді етіліп, оның іші өрнектелген. Сыртқы күмбез негізінен ішкі күмбезге бекітілген. Кесененің оңтүстік және терістік жағынан жасалған екі есігі бар. Негізгі оңтүстігіндегі есік босағасының маңдайшасы шығыс елінің дәстүрімен доғала қаланған.
Доғалы маңдайша, әдетте, араб архитектурасына тән. Тіремесі бар маңдайшаға қарағанда мұндай тәсіл сәулет өнері үшін шын мәнінде прогресс болып есептеледі. Тек қана, мұндағы бір кемшілік, қалау барысындағы барлық салмақ маңдайшаға ғана түседі. Алайда, бұл ақау тастан қашалған қалауларда кездеспейді. Керісінше қашалған тастан қаланған маңдайшалар оңай байласып, ұялы күмбездің берік те кең болып бітуіне мүмкіндік береді.
Шығысқа ислам дінінің келуіне байланысты сәулет өнері жаңа бетбұрыс жасады. Құрылысқа геометриялық өрнектер – қошқар мүйіз, түрлі өсімдіктер бейнелері, кеспе-қима өрнектер, түрлі-түсті малта тастардан қаланған әшекейлер, түрлі плиталармен көмкеру ене бастады. Сөйтіп, құрылысшылардың түрлі түске және көлеңке бояуларға ден қоюы, жауын-шашынға мұқалмайтын шыны бояудың тууына себепкер болды.
Міне, Сырлытам кесенесі салыну барысында осы стильді ұстанған. Құрылыс күмбезінен ара қашықтығы бірдей етіліп шағын терезелер шығарылған. Оның да маңдайшасы жартылай шеңбер етіп ойылған. Бұл стиль кейінгі ұрпаққа әсерін тигізбей қойған жоқ. Көрші қыстаулардан қабырғадан есік, терезе шығаруда Сырлытамға еліктеу байқалады. Ал бейіттерді күмбездеп салу әдісі көптеп кездеседі.
Фотобаян
